WIPO – World Intellectual Property Organisation (Dünya Fikri Mülkiyet Örgütü)

WIPO* (http://www.wipo.int/portal/index.html.en), Birleşmiş Milletler’e bağlı çalışan 16 ihtisaslaşmış merciden  (agency) biridir. 1967 yılında imzalanan ve 1970 kuruluş anlaşmasında belirtildiği üzere, “Yaratıcı faaliyetleri desteklemek ve dünya genelinde fikri mülkiyet korumasını teşvik etmek” (http://www.wipo.int/treaties/en/convention/trtdocs_wo029.html) amacını benimseyen örgüt, Bern ve Paris Konvansiyonları’nı yönetmesi amacıyla 1893 yılında kurulmuş BIRPI (The United International Bureaux for the Protection of Intellectual Property – Uluslararası Fikri Mülkiyet Koruma Bürosu)’nin halefi olarak 1967 yılında oluşturulmuştur. An itibariyle ülkemiz de dahil olmak üzere,  184 üye ülkesi bulunan bu kuruluş (http://www.wipo.int/members/en/),  fikri mülkiyetin -patentler,  markalar, endüstriyel tasarımlar, coğrafi işaretler, copyright (bilinen anlamda telif hakları)- korunması, patentleşebilir yazılım üretimi politikaları ve alan adı (domain name) uyuşmazlıklarının çözümü alanlarında çalışmaktadır.

Organizasyon tarafından halihazırda uygulatılan 24 adet anlaşma (http://www.wipo.int/treaties/en/) mevcuttur. Bunlar içerisinde en çok bahsedilen ve Bilişim ve Teknoloji Hukuku ile ilintili olan antlaşmalar ise WIPO Telif Hakları Sözleşmesi (WCT) (1996) ve WIPO İcralar ve Fonogramlar Sözleşmesi (WPPT) (1996, yürürlğe giriş tarihi 2002)’dir. Bu iki metnin giriş kısmında kısmen aynı cümlelerle benzer amaçlar ifade edilmiştir:

 “ (...) Teknolojik, kültürel, sosyal ve ekonomik gelişmelerin ortaya çıkardığı sorunlara elverişli çözümü sağlamak için yeni uluslararası hukuk kurallarına ihtiyaç duyulduğunun farkında olarak,

İletişim ve bilgi teknolojilerinin gelişiminin fonogramları çoğaltılması, icra edilmesi üzerindeki derin etkilerin farkında olarak,

Bilgiye erişim, araştırma, eğitim ve geniş kamu yararı ile fonogram yapımcıları ve icracıların hakları arasında bir dengenin devam etmesi gerektiğinin farkında olarak anlaşmışlardır.” (http://www.wipo.int/treaties/en/ip/wppt/trtdocs_wo034.html#P123_15915) (Başpınar-Kocabey, 2007, s.54-55)

WCT ve WPPT, bilgi teknolojilerinin yaygın kullanımının mecburi bir sonucudur.

WCT’nin 4. maddesi, bilgisayar programlarının (software), Bern Konvansiyonu’nun 2. Maddesine uygun olarak edebiyat eseri gibi korunacağı, 5. Maddede, verilerin bir amaç çerçevesinde bir araya getirilmesi sonucu fikri ürün olarak kabul edilebileceği hallerde “veritabanı” (database) olarak korunacağı , 8. maddede ise, eser sahibinin kullanıcıların erişimini sağlamak amacıyla her şekilde kamuya iletiminin mutlak hakkı olduğu  belirtilmektedir ve umuma iletimi eser sahibinin iznine bağlamaktadır. (http://www.wipo.int/treaties/en/ip/wct/trtdocs_wo033.html)

Sözleşme sonrası hazırlanan Mutabakat Beyannamesi’nde (madde 1(4)) ürünlerin dijital ortamda kullanımının da Bern Konvansiyonu’nun 9. Maddesinde belirtilen anlamda “çoğaltma” olduğunun altı çizilmiştir, Sözleşme’nin 10. Maddesinin açıklamasında ise Bern Konvansiyonu’nun hükümleri de dikkate alınarak, dijital kopyalama ve paylaşım konularında yeni tedbirler alma yetkilerinin bulunduğu bildirilmiştir. (http://www.wipo.int/treaties/en/ip/wct/statements.html)

WPPT’nin 10. maddesinde de, WCT’nin 8. Maddesine benzer şekilde icracıların “kayda alınmış” icralarını istenen zaman ve yerde, her tür araçla (kablolu, kablosuz) erişime sağlamak konusunda münhasır hak sahibi oldukları düzenlenmiştir. Yine WPPT sonrası hazırlanan Mutabakat Beyannamesi’nde internetteki çoğaltmanın ve depolamanın da eser sahibinin münhasır hakkı olarak yorumlanması gerektiği belirtilmiştir. (http://www.wipo.int/treaties/en/ip/wppt/statements.html , Article 7, 11, 16) Bunun yanında madde 14 ile WPPT fonogram yapımcılarının eserlerini diledikleri zaman ve yerde “erişilebilir kılma” konusunda münhasır hak sahibi oldukları belirtilmiştir. Günümüzde çeşitli müzik ve video paylaşım sitelerinde fonogram yapımcıları kendi özel sayfaları üzerinden tanıtım amaçlı müzik ve video paylaşma hakkına münhasıran sahip kurumlardır. (Örnek vermek gerekirse: http://www.youtube.com/muyap)

Bu iki sözleşme, ABD’de Digital Millennium Copyright Act’in, AB genelinde ise 2001/29 EC Directive’in düzenlenmesinde etkili olmuştur. (http://www.kultur.gov.tr/TR/belge/1-26488/dunya-fikri-mulkiyet-teskilati-wipo.html)

Türkiye, sözleşmelere 28 Kasım 2008 tarihinde taraf olmuştur. (http://www.wipo.int/treaties/en/ShowResults.jsp?lang=en&treaty_id=20) ve (http://www.wipo.int/treaties/en/ShowResults.jsp?lang=en&treaty_id=16) Ancak öncesinde, 2001 yılında FSEK’te 4630 Sayılı Kanun ile yapılan değişikliklerde bu iki anlaşmanın hükümleri dikkate alınmıştır.

Kaynakça:

·         * Başpınar –Kocabey, İnternette Fikri Hakların Korunması, Yetkin Yayınları, 2007, s.54-59.